Vlaams taalgebruik

Er wordt in het algemeen gesproken over de Nederlandse boekenwereld, al is het iets correcter om te zeggen de Nederlandstalige boekenwereld. Nederlands mag dan wel vooral door Nederlanders gesproken worden, de zes miljoen Nederlands-sprekende Vlamingen zijn er uiteraard ook nog. En om verwarring te voorkomen: ikzelf ben een van die ingetogen Vlamingen die kennelijk met een zachte g praat.

Na mijn ervaring met Nederlanders binnen de boekenwereld ben ik tot enkele interessante conclusies gekomen: kennelijk spreken álle Vlamingen met een zachte G - ik dacht dat het altijd gewoon de West-Vlamingen waren die hun G vervangen door H, maar in het algemeen klinkt de G meer naar het noorden dus harder - spreken we zo beleefd omdat we iedereen aanspreken met ‘gij’/’ge’ en gebruiken we foute woorden zoals ‘gazet’ en ‘kleedje’.

Ik vind deze opmerkingen wel vermakelijk, soms begint het wat saai te worden om het steeds te horen. Vooral omdat er zeker over de twee laatste zaken heel neerbuigend gedaan wordt door sommige van onze noorderburen. Zeker in boeken wordt Vlaams* taalgebruik niet bepaald geduld. Het dient eruit gefilterd te worden, zoals dialect.

Om te beginnen wil ik zeer graag de kwestie gij/ge eens duidelijk uitleggen. Als een Vlaming je aanspreekt met ‘gij’, moet je niet denken dat hij of zij naar je opkijkt. Het is informeel taalgebruik. Als een Vlaming in in een formele situatie terecht komt, zal hij juist meer ‘jij’ gebruiken en afhankelijk ‘u’. Waar komt de misvatting van het formele ‘gij’ vandaan? De Statenbijbel die de Republiek der Zeven Nederlanden in het mooie jaar 1637 uitbracht. Er werd toen gezocht naar een nog formelere vorm dan ‘u’ om God mee aan te spreken en hiervoor koos men ongelukkigerwijs ‘gij’. We zitten hier vlak na de periode dat de zuidelijke Nederlanden weer gedwongen katholiek werd: geleerde Brabanders - vaak protestants - trokken dus naar het noorden. ‘Gij’ was de aanspreking die ze het meest gebruikten en omdat dit wat speciaal was in het noorden, werd dit in de Statenbijbel opgenomen als de formele aanspreking voor God.

In het zuiden - algemeen dus Vlaanderen nu, maar vergeet niet dat er nog wel een verschil is tussen Brabanders en Vlamingen, maar da’s ingewikkeld - bleef ‘gij’ gewoon de omgangsvorm. En dat is zo gebleven. Dus néé we stellen niemand gelijk aan God met onze gij/ge en je mag blij zijn als een Vlaming je zo begint aan te spreken, want dat betekent dat we over onze taalschaamte heen zijn gekomen. We zijn ons namelijk na jaren gedwongen ABN - bleh, wat een lelijke term was dat - op scholen zo bewust geworden dat we niet ‘juist’ zouden spreken. Als we dan informeel gij en ge beginnen te gebruiken dan “zijt ge echt ne toffe”.  Wees blij: je hebt een nieuwe vriend of anders op zijn minst iemand die besluit dat je wel oké bent.

Nou, zo veel heeft dit niet te maken met boeken, al vind ik het een interessant concept dat, zodra dit in een manuscript zou verschijnen, een uitgeverij het eruit zou willen filteren. Zelfs al speelt het verhaal zich af in het mooie Antwerpen, of is het personage een Vlaming. Toch is het een omgangsvorm die maar liefst zes miljoen mensen gebruiken. En zijn het niet juist sprekers die beslissen wat correct is en wat niet?

Dit is bij uitbreiding toepasbaar op veel Vlaamse woorden en uitspraken. Kleedje, blokken, kot, toog, gazet, croque-monsieur, dat kan me geen haar schelen, regels hebben, buizen op school. In boeken worden ze weggefilterd. Het is geen Standaard Nederlands. Maar excuseer: in België is het perfect normaal deze woorden te gebruiken. Iedereen van mijn vriendinnen weet wat ik bedoel als ik zeg dat ik mijn regels heb - dan ben ik ongesteld. (Intimideer ik nu de mannen? Meiden bloeden maandelijks uit haar vagina.)

Zulk taalgebruik wordt dus gebruikt en begrepen door véél, véél mensen. Toch wordt het uit boeken gefilterd omdat het niet voldoet aan normen, omdat sommige Nederlanders het niet zouden begrijpen. Maar als Vlaming moet ik het toch maar doen met die vreselijke, Nederlandse vertalingen van Harry Potter, moest ik maar weten wat er bedoeld werd met ‘sodemieter eens op’, ‘patat’ in plaats van frieten, ‘jam’ en nog heel wat andere woorden waarvan ik letterlijk maar moest uitvissen wat ze betekenden. (Kunnen jullie bijvoorbeeld ook niet gewoon zeggen hoe oud iemand is in plaats van in welke ‘klas’ hij/zij zit? Tof als je als 9-jarige nooit weet hoe oud de mensen in je boeken zijn…)

Vind ik dat erg? In eerste instantie niet: zo leer ik nieuwe woorden. Wat ik echter wel érg vind, is dat van mij als Vlaming verwacht wordt dit zomaar te aanvaarden omdat het gewoon taalgebruik is in Nederland terwijl er kennelijk van Nederlanders niet hetzelfde gevraagd kan worden van Vlaamse woorden.

Zo weten we voor een feit dat een van onze medeblogsters afgekeurd is tijdens een wedstrijd omdat haar verhaal ‘te Vlaams’ was.Ik zag vandaag nog een Nederlander die klaagde over het gebruik van ‘kleedje’ in een boek. Dat is simpelweg het meest gebruikte woord hier. Wij wéten als Vlaming dat jurkje hetzelfde betekent, maar dat gebruiken we iets minder. Het ergste is vooral dat deze persoon perfect wist wat het woord betekende, het was niet eens een taalbarrière, maar het was geen ‘standaard Nederlands’.

Wat maakt dat nu uit? Voor mij is standaard Nederlands simpelweg woorden die veel gebruikt worden in het Nederlands en het maakt niet uit waar. Ik aanvaard het woord ‘kleedje’ evengoed als het woord ‘jurkje’. Ik vind het best fijn dat ik nu weet wat ‘sodemieter op’ betekent, dan is mijn vocabulaire ook nog eens gegroeid. Maar kennelijk moet ik mijn Vlaamse taalschat vergrootte met typisch Nederlands Nederlandse woorden zodat ik deze ook continu zal toepassen in schrijftaal en zal schrijven zoals de eerste de beste Hollander.

Maar néé, dat weiger ik. Zodra ik dat doe, schrijf ík niet meer, maar schrijft een ideaal taalbeeld opgedrongen door saaie taalpuristen die verscheidenheid niet appreciëren.

Het mooiste aan taal is juist hoeveel variatie erin zit, afhankelijk van tijd en ruimte. Ik vind het een grote meerwaarde om typisch Nederlandse woorden te leren en ik wéét dat enkele Nederlanders die ik ken, nu ook gewoon typisch Vlaamse woorden, zoals ‘kot’, ‘regels hebben’  en ‘goesting’ gebruiken in het dagelijks leven (dat laatste is zelfs het favoriete woord van een van deze Nederlanders). Iedereen zou moeten mogen spreken zoals hij of zij mooi vindt - natuurlijk binnen grenzen van het begrijpbare.

Als boeken zijn bedoeld om de woordenschat van mensen uit te breiden, waarom zijn woorden die typisch zijn voor bepaalde delen van Nederland (zoals de Randstad, waar de meeste uitgevers zitten) dan wel toegestaan en Vlaamse woorden niet? Iemand uit het oosten van Nederland zal 'happen die bel' net zo slecht snappen als 'regels hebben. Vlaams is niet eens een dialect zoals Drents dat zou zijn, zie het als het verschil tussen Brits en Amerikaans Engels, die beiden correct zijn en hun eigen dialecten hebben.

Wat ik denk dat véél Nederlanders ook niet goed beseffen, is dat Vlaanderen eeuwen aan taalonderdrukking en taalachterstand achter de rug heeft. Na dat gedoe met Filip II moest Nederlands in Vlaanderen steeds onderdoen aan het Frans. Hoeveel Nederlanders weten zelfs dat bij het ontstaan van België in 1830 Frans de enige landstaal was, ook al sprak een groot deel van de bevolking verschillende Nederlandse dialecten?

Als je toen werd beschuldigd van iets, was je proces in het Frans : de gewone Vlaming begreep niets en kon zich niet verdedigen. Het gebeurde pas later (begin 20e eeuw, denk ik) dat Vlaanderen werd erkend als een taalgebied waar Nederlands gesproken werd. In WOI stierven Belgen aan het front omdat officieren uitsluitend Frans spraken en de soldaten géén Frans konden en dus geen bevelen konden begrijpen. De universiteit van Leuven is pas sinds 1968 Nederlandstalig (remember de studentenrevolte?) en tot op vandaag wordt er verwacht van een Vlaming om Frans te kunnen spreken, terwijl Waalse collega’s zelden goed Nederlands kunnen - dat is tevens hun schuld niet, Nederlands is in hun scholen niet altijd verplicht als vak.

Om dit feit bij te stellen: een van ons is lid geweest van een nationale selectie waar dus zowel Vlamingen als Walen mee waren en de Nederlandstalige trainer had doodleuk het volgende gezegd: “Wij spreken Frans omdat de Walen geen Nederlands kunnen.” Dat was niet eens neerbuigend bedoeld, het was gewoon zo.

Met andere woorden: het is pas vrij recent dat Nederlands in België oké is en het is pas héél recent dat Vlamingen zich er bewust van zijn dat Vlaams Nederlands ook gewoon goed Nederlands is. Wanneer ik dan hoor hoe een Vlaamse auteur verplicht was Vlaams taalgebruik uit zijn boeken te filteren omdat ‘Nederlanders het niet begrijpen’, vind ik dat absurd. Nederlanders, jullie zullen het heus wel begrijpen: het zijn hoogstens wat andere woorden en enkele zeer specifieke gezegden. Schrijftaal is immers nog steeds algemeen en overkoepelend.

Gezien het een best recent fenomeen is, wil ik graag even het boek WIL van Jeroen Olyslaegers betrekken. Dit boek beschrijft de vijf jaren Duitse bezetting tijdens WOII in Antwerpen. Het boek is geschreven in Antwerps dialect. Zelfs voor bepaalde Vlamingen is het bijgevolg wat lastig, want Antwerps is wel zeer specifiek.

Ik denk dat enkelen misschien denken dat ik bedoel dat een Vlaming gewoon zomaar in zulk specifiek taalgebruik - Antwerps, West-Vlaams, Mechels - zou moeten mogen schrijven, maar ik heb het op het moment meer over kleine woorden en uitspraken die zouden moeten mogen blijven staan - de woorden en gezegden die iedere Vlaming wel in zijn dagelijks leven gebruikt. In het geval van WIL vind ik het Antwerps gewoon perfect passen: het personage is Antwerps in een periode dat dialect echt gewoon de standaard was. Bovendien mag de Vlaming (vooral Antwerpenaar) ook wel eens wat lezen in hun typische taalgebruik. (Want om de stereotypen te onderhouden: Antwerpenaren hebben dat nodig om hun ego bij te schaven…)

Wanneer het echter bijvoorbeeld YA, fantasy, scifi, en zo verder betreft, vind ik dat ongeacht locatie, wereld en tijd er wel ruimte mag zijn voor ‘regels hebben’ en eens een ‘kleedje’. Gij/ge daarover kan gediscussieerd worden - ik ben voorstander, maar dat terzijde - maar zeker het woordgebruik zou op zich gewoon moeten kunnen, vind ik.

Persoonlijk probeer ik in mijn werken altijd zeer redelijk te blijven en gebruik ik niet expres Vlaams taalgebruik, maar probeer ik te overkoepelen. Bepaalde gezegdes en woorden typisch voor mijn regio wringen zich er dan tussen. Waarom? Omdat ik het mooi vind en omdat ik er vaak niet eens bij stil sta. En dat blijft voor mij een van de belangrijkste redenen om auteurs aan te moedigen - Nederlander of Vlaming, maakt niet uit - niet bang te zijn zo nu en dan een woord, meer typisch voor hun regio te gebruiken. Met internet kan iedereen het toch opzoeken en als jij het mooi vindt, misschien iemand ver weg dan ook en dan heb je weer iets prachtig kunnen delen.

Daarnaast: begrijp ook als auteur dat als je een recensie krijgt van over de landsgrens, dat de kans dan bestaat dat de reviewer zegt: “Ik heb me gestoord aan sommige woorden of zinnen, dus het spijt me maar ik ga geen boeken meer van je lezen.”

Aangezien ik dit al jaren ervaar - de hele tijd woorden moeten opzoeken - ken ik deze struggles maar al te goed. Dit is dus niet persoonlijk, maar het is gewoon heel irritant als je niet een keer per hoofdstuk, maar drie keer op vijf pagina’s naar mijn gsm moet zoeken om te weten wat een woord betekent. Dat moet ik zelfs bij Engelse boeken niet en ik raak steeds afgeleid door mijn gsm. Dus neem het gewoon niet persoonlijk!

Om af te ronden wil ik dit nog graag zeggen aan alle Vlaamse lezers en auteurs die dit lezen: wees trots op je taalgebruik! Niemand kan zeggen wat zomaar juist of fout is, want taal is iets zeer dynamisch, en bovendien is het deel van onze cultuur die zo lang onterecht afgeschreven is geweest als dom en boers. Laat anderen maar weten dat al wat Vlaams is, ook gewoon mooi is.

*Vlaams in dit artikel duidt niet op dialecten (zoals sommigen wel zouden kunnen denken) maar op wat het gewoon is: het algemeen gebruikt Nederlands in héél Vlaanderen.

Livia & Gaos (wij unificeren onze meningen als een en dezelfde)