Een open brief aan mensen die goed zijn in taal - van iemand die dat niet is

De titel van deze blogpost zal misschien een beetje raar klinken, maar hopelijk wijzigt zich dat vanzelf. Laten we bij het begin beginnen. Afgelopen week had ik een gesprek op mijn werk. Ik hoorde dat ik intelligent ben, pienter, kritisch. In eerste instantie een lijstje waar ik trots op ben, maar… ik herkende mij er niet in. Ik hoorde al die complimenten en ik dacht: “Dit ben ik niet.” En dat heeft te maken met een aantal discussies afgelopen maand die ik en andere schrijvers met mij zag voeren.

Op de basisschool is bij mij dyslexie geconstateerd. Dyslexie is een hersenaandoening. Het oorspronkelijk Griekse woord betekent letterlijk: beperkt lezen. De aandoening heeft dan ook voornamelijk invloed op taal gerelateerde dingen als leesvaardigheid, spelling en woordenschat, maar ook klanken in volgorde zetten zoals bij een postcode of het onthouden van gezegden kunnen problemen geven. Je kunt je voorstellen dat het hebben van dyslexie op de basisschool als je moet leren lezen en schrijven dan ook geen pretje is. Rode streep naar rode streep gaat door al je opdrachten heen en hoe vaak je het ook probeert alles lijkt fout te zijn.

Mijn taalniveau in groep drie was zwak. heb uren zitten lezen en schrijven in een poging mijn spelling en lezen op te krikken, net zolang totdat mijn toetsuitslagen ruim voldoende waren. Ik rende naar de bieb om de meeste boeken te pakken en greep krampachtig verhalen boven mijn niveau vast. In groep vijf las ik net zo goed als de kinderen uit groep acht en vond ik lezen zelfs daadwerkelijk leuk.

En toch, kreeg ik in groep zes een dyslexietest onder mijn neus geschoven. Ik snapte er niets van, mijn cijfers waren goed en ik hield van lezen. Ik snapte niets van die hele test, maar ik was niet nerveus, want in mijn hoofd was dyslexie allang geen optie meer.

Wat ik toen niet wist is dat kinderen met dyslexie heel veel van hun obstakels kunnen overwinnen door sterke hersengebieden hun zwakkere delen te laten overnemen. Ik onthield woorden bijvoorbeeld niet op taalgevoel, maar op geheugen.

Ik wilde absoluut geen dyslexie hebben. Absoluut niet. Toen ik hoorde dat ik dyslexie had, zakte alle grond onder mijn voeten weg. Ik kan me nog goed herinneren hoe ik die hele avond heb liggen huilen in bed, want ik wist al hoe mijn klasgenootjes naar andere kinderen met dyslexie keken, die waren dom. En ik wilde niet dom zijn. Toen ik de volgende dag op school kwam en een klasgenootje vroeg wat eruit mijn test was gekomen, zei ik dan ook heel kordaat: niets.

Net als ikzelf was ook mijn omgeving niet geheel overtuigd van mijn dyslexie. Hoe kon een kind dat twaalf dikke boeken per week las nu een hersenaandoening hebben? Kortdoordebocht kwam ook mijn omgeving tot het antwoord: niet. Ze namen aan dat de school gewoon de subsidie nog had en agh, dan kon ik de voordelen die het mij opleverde maar beter gebruiken, toch?

Het punt is echter dat ik mij zo erg schaamde dat ik nooit tegen iemand zei dat ik dyslexie had en die voordelen dan ook zelden tot nooit gebruikte. Alle opties die de basisschool mij bood? Ik wilde er niets van weten. Alle opties die ik kreeg op de middelbare school? Ik trok mijn handen er zoveel mogelijk vanaf. Ik heb zelfs de test op mijn middelbare school opnieuw gedaan in de hoop dat er ditmaal wel uitkwam dat ik geen dyslexie had. De decaan hield mij tegen om een extra vreemde taal op te nemen, maar met liefde had ik het gedaan. Sterker nog, ik ben begonnen met schrijven om te bewijzen dat die dyslexieverklaring niet mijn lot als persoon bepaalde. En toen ik twijfelde tussen twee studies, werd het de degene met de meeste taal.


Ik ben er ondertussen achter: ik heb weldegelijk dyslexie. Ik ben momenteel zo goed als afgestudeerd van mijn taal gerelateerde studie en in alle eerlijkheid zeg ik pas sinds twee jaar tegen mensen dat ik dyslexie heb. Ik zeg nog steeds liever tegen mensen dat ik biseksueel ben dan dyslect. En ik zit nog in de kast! Dat mijn dyslexie als volwassene subtieler is, maar dat ik nog steeds slechts een deel van de normaal betrokken hersengebieden gebruik en een zwakke verbinding tussen taalgebieden heb, is maar een detail.

Deze blogpost is niet bedoeld om jullie te informeren over dyslexie, maar om iets aan te kaarten waar ik al heel lang mee zit: het level aan snob dat om mensen heen hangt die wel goed zijn in taal.

Ik heb mijn dyslexie, andere mensen hebben Nederlands niet als hun eerste taal en sommige mensen zijn gewoon slecht in taal. Taal is lastig en er zijn duizenden mensen die ermee worstelen om uiteenlopende redenen. En al die mensen hebben dezelfde aanvaringen als ik.

In dezelfde week als eerdergenoemd mijn gesprek op werk:

• hoorde ik dat mensen vroegen waarom er in vredesnaam iemand met dyslexie was aangenomen, want ‘dat geeft alleen maar extra werk.’
  
• las ik tweet van een Nederlandse redacteur die noemde hoe verkeerde spelling slecht was voor haar bloeddruk.
  
• las ik op een schrijversplatform dat mensen die veel fouten maken geen goede schrijvers zijn.
  
• zag ik een bericht van een uitgeverij langskomen die manuscripten na een halve pagina weglegt als het vol fouten staat, omdat ze dan al weten dat je niet serieus bent. Ik zag een andere schrijfster met dyslexie hierop reageren, maar volgens mij werden haar argumenten niet echt serieus genomen.
  

De avond na mijn gesprek kwam ik dus ook in huis en het eerste wat ik aan mijn vriend vroeg was: “Vind jij mij dom?”

De reden dat ik mij niet met dat lijstje identificeerde was door al die voorgaande ervaringen. Ik voelde mij weer dat meisje in groep zes die keihard van de daken schreeuwde dat ze geen dyslexie had, omdat ze niet dom gevonden wilde worden. Want dat is de waarheid, mijn beperking staat niet op mijn voorhoofd geschreven. Mensen zullen altijd denken dat ik dommer ben dan hen, dat ik niet serieus ben in mijn teksten, dat ik hen extra werk bezorg en bij voorbaat al dat ik geen goede schrijfster ben. Tot drie dagen na dat gesprek heb ik geen woord durven schrijven aan mijn manuscript uit angst dat ik toch nooit goed genoeg zou zijn.

Dus deze blogpost is voor alle mensen die goed zijn in taal en bewust en onbewust zeggen dat ze de kriebels van mij krijgen. De mensen die zeggen dat ze mensen kennen die bewust laks zijn in een tekst, omdat er toch nog wel een redacteur overheen gaat. Ik kan mijn teksten één keer doorlezen en ik kan mijn teksten honderd keer doorlezen, maar het zal nooit goed genoeg zijn. Kun je je voorstellen dat mensen het op een gegeven moment gewoon opgeven? Voor jou zijn het vijf extra fouten, maar voor mij is het uren in tranen naar mijn tekst kijken, wetend dat jij mij er alsnog over veroordeeld. Mijn docenten wisten niet dat ik dyslexie had, ondanks de administratieve melding. Ik heb het ze nooit verteld, bang omdat ik dacht dat het mensen zoals jullie waren. Mensen die vanaf hun hoge paarden mijn zelfvertrouwen nog verder de grond in zouden trappen. En ik weet dat dit hard klinkt, maar ik hoor het mensen zeggen. Ik zie het mensen als argument gebruiken als ze met mij of andere dyslexten in gesprek zijn.

Ik snap dat het belangrijk is om goed te zijn in taal. Iedereen mag gerust tips en feedback geven, graag zelfs, maar alsjeblieft, alsjeblieft, hou er rekening mee dat niemand ‘zomaar’ slecht is in taal. Gooi alsjeblieft het idee weg dat mensen bewust fouten maken omdat ze simpelweg te lui zijn om te leren of om goed naar hun teksten te kijken. Maar liefst 25% van de kinderen leert op de basisschool niet goed lezen en schrijven en 10% daarvan zou je zelfs als functioneel analfabeet mogen beschouwen. Dit houdt in dat hun niveau is blijven haken op dat van groep zes, twee jaar voordat zij goed genoeg zouden kunnen lezen en schrijven om mee te draaien in onze maatschappij. Mensen maken niet expres fouten. Mensen hebben externe en interne obstakels die zij hun hele leven door moeten overwinnen.

Ik vind het belangrijk om met deze blogpost aan te kaarten dat het fijn is dat jij goed bent in taal, maar zet niet zomaar op internet dat je nog liever van een flat springt dan dat je met een dyslect of iemand die slecht is met taal moet samenwerken. Wij zien dat. Kinderen die niet goed zijn in taal zien dat. Kinderen spenderen uren huilend in bed, wetend, dat er voor altijd een oordeel zal zijn.

Uitgeverijen zijn zó druk bezig met meer mensen aan het lezen krijgen, maar ondertussen worden mensen die soms niet eens durven te lezen alleen maar verder weggejaagd en dat is jammer. Dus de volgende keer dat je onvrede over slechte spelling wilt delen, hou er dan rekening mee wie dat allemaal zou kunnen horen.​

- Sophie

PS. Ik wéét dat mensen die moeite hebben met taal vaak liever niet teveel lezen, maar mocht je hier beland zijn en Nederlands lastig vinden: ik ben er voor je. Slecht zijn in taal in een wereld waar zoveel communicatie tegenwoordig schriftelijk gaat is moeilijk, maar het bepaalt niet jouw waarde als persoon. De weg is misschien langer, maar jij kunt alles bereiken wat andere mensen ook kunnen. Laat taal niet de reden zijn dat jij je dromen niet naleeft. Ik zal strijden, voor ons allen. Opdat hopelijk niemand meer hoeft te huilen.