Discussie: mogen auteurs een sterke mening verkondigen over recensies van lezers?

De relatie tussen auteur en lezer is een vreemde. Auteurs zijn natuurlijk ook maar mensen en toch zijn auteur en lezer niet helemaal gelijkwaardig. De stem van de traditionele auteur, gesteund door de uitgeverij, kan intimiderend overkomen op een enkele lezer. Een traditionele auteur staat namelijk nooit alleen, waar dit wel zo kan zijn (of is) bij een reviewer. Deze ongelijkwaardig positie neemt toe naarmate de auteur succesvoller wordt. Als een succesvolle auteur een mening geeft, zijn er soms wel duizenden of honderdduizenden stemmen die zich achter hem of haar kunnen scharen. Daarom buigen we ons deze maand ook over de stelling: ‘Mogen auteurs een sterke mening verkondigen over recensies van lezers?’ En hiermee impliceren we met name negatieve recensies. Mag een auteur voor zichzelf opkomen als hij of zij vindt dat een recensie niet gerechtvaardigd is?

Gaos: Als auteur doe je iets heel moedigs. Je schrijft een boek, schrijft je hart en ziel op papier en sommigen hebben dan na lang en veel werken, de kans om het uit te geven. Als je dat bereikt hebt, of het nu net is of je al jaren meedraait, dan besef je dat er bij elk uitgegeven boek een point of no return is. Er is een moment waarop je er niks meer aan kan veranderen en er vrede mee moet nemen. En dat is eng. Oké, dat klopt. Want wat als er na tienduizend keer nakijken toch nog een fout in staat? Of je bent nog steeds niet tevreden met die ene dialoog en wat als mensen je daarop gaan afstraffen?

Wel, neem er vrede mee, want je kan niet blijven veranderen. Zo werkt het niet, ooit moeten het in winkels liggen, al dan niet online en ooit zal de weg dus open liggen voor iedereen die het wil om het te lezen. Iedereen kan er dan commentaar op geven en je kan er helemaal niks aan doen. Helemaal niks, want niemand kan een boek schrijven dat iedereen goed vindt. Daar moet je op anticiperen en sommige mensen zullen zich nu eenmaal storen aan vreemde, kleine akkefietjes waar je zelf bijna bij moet lachen. Klopt, maar dan moet je die mensen niet door het slijk gaan halen.

Waarom? Als een keer bekend wordt dat dat gebeurt, dat dat overal gebeurt, dan wordt de algemene beoordeling van boeken online stukken subjectiever. In die zin dat mensen minder kritisch zullen worden en juist die kritische blikken blijven we nodig hebben in onze maatschappij. We moeten als recensenten vrijuit onze mening kunnen geven en geen schrik hebben om boze auteurs op ons dak te krijgen omdat die het niet eens zijn met wat wij schrijven. Dat zou na verloop van tijd beginnen indoctrineren en intimideren en dat zijn woorden die niemand graag op zichzelf betrekt.


Livia: Ik kan héél goed begrijpen dat een auteur de neiging heeft om in te gaan op recensies: zeker kritische recensies. Die neiging om jezelf te verdedigen is logisch. Zelfs wanneer een recensie de auteur niet persoonlijk aanvalt (in het beste geval doet een recensie niet, maar ik zie het vaker gebeuren dan fijn is) blijft het een beetje als het verbranden van de auteur zijn of haar hart. Je steekt heel veel van jezelf in een boek. Lezers merken dit vast niet snel op en zijn zich er vast niet bewust van, maar de auteur wél. Dat maakt het doorslikken van kritiek vast lastig.
Dat ik die neiging begrijp, betekent niet dat ik het écht ingaan op recensies - zeker kritische - goedkeur. Als auteur heb je vaak online wel enig groot gevolg en als ik dan zie hoe van die auteurs negatieve recensies op hun pagina’s zetten om er dan iets bij te zetten om de recensent te denigreren? Dat is simpelweg zielig. Hetzelfde geldt om bijvoorbeeld persoonlijk te reageren op een Goodreads review, op een blogpost of weet ik veel wat. Laat dat voor wat het is.
Wat ik wel snap is dat een auteur, zonder de recensies en hun recensenten aan te duiden, ingaat op bepaalde aspecten die hij of zij vaak tegenkomt in een recensie. Dus niet de recensent persoonlijk aan te vallen, maar het te hebben over het een of andere aspect in recensies dat een auteur zou willen verklaren. Gewoon om ook eens zijn kant van het verhaal te geven.
Echter persoonlijk heel expleciet op één recensie gaan reageren? Alsjeblieft, nee…

Sophie: In de Verenigde Staten is het loud en clear: je reageert als auteur niet op recensies en doe je dat wel dan kom je bij meer dan genoeg lezers en bloggers op de zwarte lijst. Nu zeg ik niet dat de Verenigde Staten beter zijn dan Nederland, maar in dit standpunt denk ik dat we meer naar hen zouden moeten kijken. Als schrijver op bijvoorbeeld internetplatforms als Wattpad, Sweek en Tumblr kun je contact hebben met je lezers en dat is helemaal prima, maar als auteur is het gewoon not done. Als auteur heb je een product op de markt gebracht waar iedereen iets over mag en kan vinden en hoe kwetsend, pijnlijk en gevoelig dat soms ook kan zijn jij kunt niets meer aan dat product veranderen. Zodra je je boek op de markt brengt, moet je je handen er vanaf trekken. Je mag in algemene zin jouw standpunt duidelijk maken in een artikel op je website als je het gevoel hebt dat je uiteindelijk keuzes moet verantwoorden en dat is prima, maar verder moet je je zo veel mogelijk buiten alles houden. Ik snap best dat als aspecten uit jouw boek verkeerd geïnterpreteerd worden en bijvoorbeeld seksuele geaardheden en achtergronden verkeerd vermeld worden dat je daar even privé iets over zegt, immers wil je dat mensen van die groepen weten dat zij gepresenteerd worden, maar doe het dan gewoon openbaar en algemeen op je sociale kanalen of zo. Sites als Goodreads zijn voor lezers om nieuwe boeken te vinden. Recensies zijn voor mensen om te bepalen of ze een boek willen lezen. Soms zijn Goodreads en recensies negatief en dat kan lastig zijn als je zowel lezer als schrijfster bent en het overal ziet, maar ‘get over yourself.’ Ik kan niet voor heel Kladblog spreken, maar zodra ik een schrijfster direct op een recensie zie reageren, komt er bij mij gewoon een streep door je naam. Het maakt me niet uit als de recensent je voor je gevoel persoonlijk aanvalt, het maakt me zelfs niet uit als ze dat daadwerkelijk doen, je moet zorgen dat je erboven staat. Ik weet dat het makkelijker zeggen is dan doen, maar toen je een product op de markt bracht, zelfs al voelde het als je kind, had je moeten kunnen incalculeren dat dit zou kunnen gebeuren. Hoe goed je intenties ook zijn, soms valt iets gewoon verkeerd en dat is ook iemands goed recht. Respect is niet iets waar iedereen altijd maar recht op heeft, als jouw boek mensen heeft gekwetst en pijn heeft gedaan dan kan er gewoon een recensie uitrollen die misschien als ‘onprofessioneel’ gezien zou kunnen worden, maar dan is het aan de schrijfster om professioneel te blijven.

Lea: Ik moet zeggen dat ik dit een lastiger punt vind dan ik in eerste instantie dacht. In principe is het aan de lezer om jouw boek te interpreteren, wat rot is als ze iedere zin/thema niet opvatten zoals jij hem bedoeld had. Dit wordt vooral relevant bij boeken waar je zelf expres risico’s neemt. Om maar een voorbeeld te noemen: voor een kortverhaal koos ik er ooit voor af en toe expres bijna onleesbaar lange zinnen te plaatsen, een woord erin te gooien dat niet bestaat, etc. Sommige mensen zullen dat heel mooi vinden, anderen zullen het haten. Ik kan me de frustratie die je voelt als mensen dit ‘verkeerd’ opvatten enorm goed voorstellen. Ze missen het punt, althans, zo lijkt het wel. Maar aan de andere kant: heeft niet iedere lezer het recht jouw boek op hun manier te interpreteren?

Weer een andere kant die dit extra lastig maakt, is het feit dat sommige mensen over ieder klein woord een probleem kunnen maken. Misschien niet de goede discussie om dit te plaatsen, maar ik soms krijg ik het gevoel dat mensen kritisch zijn puur om het kritisch zijn, wat eigenlijk niet leuk is voor zowel de auteur als de lezer. Je hoeft niet alles te kunnen afkraken om een goede lezer te zijn… Maar ja, dat is iets voor een andere keer. Mijn punt hier is weer dat ik in deze gevallen ook goed kan begrijpen dat je als auteur wil reageren, weer omdat iets uit de context geplaatst wordt of omdat mensen simpelweg het punt lijken te missen. Of misschien wel gewoon omdat je het niet eens bent met de kritiek.

Maar moet je dan reageren? Nee, eigenlijk niet. Niet direct, in ieder geval. Als je ziet dat iedere lezer een bepaald element van je boek verkeerd opvat, ligt het misschien aan de manier waarop het geschreven is. Wat nogmaals niet betekent dat jij fout zit: het betekent alleen ook niet dat de lezer fout zit. Als het voor de auteur dan echt belangrijk is dit punt te verduidelijken, moet je dat nooit rechtstreeks als commentaar plaatsen bij een recensie. Dan leg je het uit in een interview, in een blogpost, wat dan ook. Val nooit een lezer op de man aan. Dat is gewoon niet professioneel. Iedereen heeft recht op zijn of haar eigen mening. Hoe bot ze dit ook mogen verwoorden, het heeft geen nut er direct op te reageren: dat wordt vuur met vuur bestrijden en heeft meestal vooral negatieve gevolgen voor de auteur. Dus ja, ik begrijp heel goed waar de neiging vandaan komt. Kritiek is ook altijd het laatste waar ik op zit te wachten. Maar soms moet je gewoon accepteren dat andermans mening ook oké is en dat je daar niet altijd iets aan kan veranderen.