The Last Airbender: een fantastisch duet

Ik ben een groot animatieliefhebber. Zoals het een echte 90’s kid betaamt, spendeerde ik uren voor de TV. Werkelijk alles passeerde de revue: Winx Club, Pokémon, Totally Spies, Spongebob, Rocket Power, noem het maar op. Nog steeds houd ik fantastisch veel van animatie, maar nu ik ouder ben, moet ik toegeven dat niet alles even intelligent was waar ik naar keek. Nickelodeon blijft immers een bedrijf, waar creativiteit dikwijls ondergeschikt is aan de verdiensten. En dat heeft vaak als gevolg dat cartoons druk, fel, dom en niet-geserialiseerd zijn en alles schreeuwt, om de kids maar voor de TV te houden.

Eén serie heeft echter het tegendeel bewezen. Die serie is Avatar: The Last Airbender (2004), een Amerikaanse animatieserie van de makers Bryan Konietzko en Michael Dante DiMartino.

Avatar: The Last Airbender

​In de serie kunnen de elementen aarde, water vuur en lucht bestuurd worden. Sommigen kunnen geen enkel element besturen, anderen kunnen dat wel. Er is één persoon, de avatar, die in staat is alle vier de elementen te besturen: hij vormt de brug tussen de geestenwereld en de gewone wereld en dient de balans in de wereld te waarborgen.
Een jongen genaamd Aang blijkt de nieuwe avatar te zijn, nadat de oude meer dan honderd jaar niet gezien is en de wereld is vervallen in oorlog. Aang gaat samen met zijn vrienden op reis om een einde te maken aan de oorlog.
Klinkt tof, toch? Dit artikel is overigens niet spoilervrij, dus als je geïnteresseerd bent raad ik je aan het gewoon te gaan kijken! Het is absoluut de moeite waard.

Avatar: The Last Airbender

​deel I | de structuur

Een verhaal staat of valt met de structuur die eraan ten grondslag ligt. In veel cartoons gaat het hier al mis, vanwege de serialisering waar ik het eerder al over had: elke aflevering is één afgerond geheel  en eindigt precies op hetzelfde punt als waar het begon, zodat het niet uitmaakt in welke volgorde je de afleveringen afspeelt.
ATLA is een uitzondering op die regel. In de serie zijn grofweg drie soorten verhaallijnen te onderscheiden. De eerste soort betreft de grote, algemene verhaallijn die gedurende de serie als een vage ondertoon aanwezig is: het verslaan van de Vuurheer. De tweede soort betreft het beheersen van de vier elementen. Per seizoen staat een element centraal, waarmee ook elk seizoen een mooi afgeronde leercurve bevat. De derde soort is de bekendere episodische verhaallijn, waarin kleinere problemen per aflevering worden opgelost, bijvoorbeeld het afwenden van een roofoverval.
​

deel II | diverse, gedefinieerde personages

ATLA bevat zoveel soorten mensen en dat maakt elk personage rijk in zijn eigen sterke en zwakke punten. Een van de belangrijkste voorbeelden is Sokka. Sokka is geen stuurder.  Hij en Katara, zijn zus, zitten in een kano, hopend hun avondeten te vangen.
​

SOKKA
“It’s not getting away from me this time. Watch and learn, Katara. This is how you catch a fish.”

Deze ene zin lijkt in eerste opzicht van weinig betekenis, maar geeft eigenlijk een uitstekende tekstuele representatie van hoe Sokka in elkaar zit, wat zijn persoonlijk doel is en waar zijn motivatie op gebaseerd is. Hij is als enige jongen achtergelaten in de waterstam, terwijl alle mannen, waaronder Sokka’s vader, in de oorlog aan het vechten zijn. Sokka voelt zich achtergelaten en wil meer dan ooit aan zijn vader laten zien dat hij óók een krijger is en is daarom vaak nogal een show-off, ietwat seksistisch --
​

SOKKA
“Leave it to a girl to screw things up.”

— en de grappenmaker van de groep. In tegenstelling tot het overbekende goofy sidekick stereotype waar men hem vaak onterecht tot rekent, is dit bij Sokka geworteld in een heftige gebeurtenis uit zijn jeugd. Sokka is meer dan zijn grappen: hij geeft om zijn familie, hij is inventief en heeft een enorm doorzettingsvermogen. Sokka is een mens van vlees en bloed — en hij is slechts een van de vele personages die ATLA rijk is.

Als we het toch over tropes hebben: in fantasyverhalen waarin meerdere magiesoorten bestaan, hangen karaktereigenschappen vaak af van de magische vaardigheid van het personage. In elk feeënverhaal zijn bloemenelfjes ijdel, dierenelfjes speels en wild, vuurelfjes ‘vurig’, enzovoorts. In ATLA is het tegendeel waar. (Hadden Korra en Katara nog verschillender kunnen zijn?) We zien seksistische arrogante waterstuurders (meester Paku), laid-back waterstuurders (de moeras-waterstuurders), creepy waterstuurders (Hama). Dat zorgt voor razend interessante combinaties, óók betreffende de sturing zelf. Als alle waterstuurders alleen maar Katara’s zouden zijn geweest, was het wrede bloedsturing (waar Katara zich liever nooit aan zou wagen) nooit ontdekt. Watersturing zou niet meer zijn dan dat: het sturen van water. Het toevoegen van unieke karaktereigenschappen komt dus zowel het verhaal als de worldbuilding ten goede.
Het feit dat de karaktereigenschappen van personages niet op hun elementsturing gebaseerd is, zorgt er tevens voor dat op geheel natuurlijke wijze niet-stuurders op gelijke voet staan met stuurders. Katara is geen beter (uitgewerkt) personage dan Sokka omdat zij wel en hij niet kan watersturen — het heeft geen enkel voordeel in karakteristiek opzicht om een stuurder te zijn. Sokka is net zo’n gedefinieerd personage als Katara. Hier maak ik een diepe buiging voor, omdat dit wat mij betreft een van de kernwaarden is van diversiteit.

Die diversiteit op zich is iets bijzonders. ATLA bevat personages die niet diverser hadden kunnen zijn. Er zijn geen krachtigere en interessantere personages in Avatar dan Iroh, Azula, Katara en Aang, en die zijn vrouwelijk, mannelijk, gekleurd, oud, jong, ‘goed’ en ‘slecht’ en alles door elkaar. Maar ook de niet-stuurders zijn sterk. Ik heb nog nooit een serie gezien waarin zoveel vrouwen die géén “magie” beoefenen uitmuntende vechters zijn: denk aan Suki, Ty-Lee, Mai, June. Uiteraard wil ik niet alleen focussen op vrouwen (ook de mannelijke personages mogen er wezen!) maar helaas is seksisme nog steeds een probleem tegenwoordig en blijft de representatie van vrouwen in de kunst een probleem. Des te toffer vind ik het dat een “kinderserie” die inmiddels alweer veertien jaar oud is, hier zo goed geslaagd in is.

Voor de duidelijkheid: ATLA bevat

• people of color (iedereen)
• gehandicapten die niet begrensd worden door hun handicap (Toph, Teo)*
• personages met littekens (Zuko)
• personages met verschillende lichaamstypes (Iroh, Toph, Aang, Pipsqueak, Kyoshi)
• dieren/wezens die niet alleen maar schattig zijn (Appa, Momo, Koh de Gezichtensteler, de twee draken, de maan- en oceaangeesten)
• bad guys (Zhao, Azula, Ozai)
• good guys (Iroh, Aang, Sokka)
• bad guys die niet bad zijn (Zuko)
• good guys die niet good zijn (Jet)
• guys die good noch bad zijn (June, Bumi)
• stuurders én niet-stuurders die hun mannetje staan
• eenzame kinderen, beschadigde kinderen, volwassen kinderen (Aang, Katara, Sokka, Zuko, Azula, Toph)**
• ouderen die niet zwak, gek of dement zijn (Iroh, monnik Gyatso, avatar Roku, Hama, de White Lotus)
• zachtaardige mannelijke personages (Aang, Iroh, monnik Gyatso)
• hardaardige mannelijke personages (Ozai, Jet, Zuko, Paku)
• zachtaardige vrouwelijke personages (Yue, Ty-Lee, Ursa)
• hardaardige vrouwelijke personages (Toph, Kyoshi, June, Azula, Hama)
• en alles hier tussen in

​*) De personages tussen haakjes zijn slechts voorbeelden; geen complete selectie.
**) ATLA is tevens een van de weinige series die hun doelgroep — kinderen — serieus neemt en hen niet behandelt alsof het schreeuwende snotneuzen zijn.

Ook bínnen de serie is diversiteit perfect gebruikt. Zo zijn stuurders net zo belangrijk voor het verhaal als niet-stuurders, maakt het niets uit van welk continent je komt/welke huidskleur je hebt, is of je een stuurder bent niet afhankelijk van rijkdom, afkomst of geslacht, en — voor mij het belangrijkste punt in dit lijstje — er is sprake van onzichtbare diversiteit. Omdat diversiteit niet gebruikt wordt als plot device en dus niet een van de thema’s is waar de show om draait, wordt het niet zo’n ding. Heel vaak als diversiteit in een verhaal voorkomt, gaat het héle verhaal over diversiteit. Het eeuwige voorbeeld: het homo-verhaal dat nergens anders over gaat dan de homo die met zijn seksualiteit struggelt. In ATLA wordt er op één keer na nergens ook maar gepráát over diversiteit. 
​

deel III | culturele diversiteit

Ook in de worldbuilding komt deze diversiteit terug — met name in iets wat ik culturele diversiteit zal noemen. Alleen al het feit dat het geen Middeleeuws-Europa-setting heeft, zoals vele andere fantasyverhalen, is vernieuwend en verfrissend. De wereld waarin ATLA zich afspeelt, voelt echt en is een wereld die gebaseerd is op verschillende Aziatische culturen. Deze Aziatische invloeden zijn onder andere terug te vinden in het gebruik van de hindoeïstische spirituele leer (de geestenwereld, het thema van balans dat steeds terugkomt, de elementenleer), de megastad Ba Sing Se (een soort Middeleeuws Beijing), de verschillende vormen van martial arts waar de elementsturing op gebaseerd is (waaronder Tai Chi, Hung Gar, Northern Shaolin) het gebruik van Aziatische muziekinstrumenten zoals de Tsunghi hoorn in de prachtige, prachtige soundtrack van ATLA--
​

— en uiteraard mag de visuele stijl niet ontbreken, zowel de animatie zelf als invloeden uit de klassiekere Aziatische kunst zoals The Great Wave van Hokusai en traditionele Japanse Byobu-schermen:

een traditioneel Japans Byobu-scherm

Avatar: The Last Airbender - boek 2, aflevering 2

The Great Wave, Hokusai

Avatar: The Legend of Korra - boek 2, aflevering 8

De elementsturing is adembenemend uitgewerkt. Het is een van de vele redenen waarom ik vroeger zo graag zelf ook wilde kunnen watersturen.  De bewegingen voelen vloeiend en cinematic, met prachtige kleurpaletten die passen bij de wereld en bij de personages. De animatie is ook in technisch opzicht uitstekend en breekt vele grenzen: zo is men er nog steeds niet uit of ATLA tot de anime gerekend mag worden of niet, gezien de animatiestijl vergelijkbaar is, maar het door Amerikanen gemaakt is. Het maakt ook niks uit, want zowel voor anime als cartoon steekt ATLA met kop en schouders boven het maaiveld uit. Bovendien vinden de animators zichzelf steeds opnieuw uit door zich niet vast te pinnen op één stijl, maar juist het experiment aan te gaan om zo tot de beste animatie te komen die past bij het verhaal. Zo werden in aflevering 11, boek 1 (The Great Divide) verschillende animatiestijlen gebruikt om twee kanten van één verhaal te belichten.​

Avatar: The Last Airbender - boek 1, aflevering 11

Avatar: The Last Airbender - boek 1, aflevering 11

​Terug naar culturele diversiteit: in het verhaal zelf personificeert dit zich in het personage Iroh, Zuko’s oom.
​

IROH
“It is important to draw wisdom from many different places. If we take it from only one place, it becomes rigid and stale. Understanding others, the other elements and the other nations will help you become whole.”

Iroh is de personificatie van wijsheid en balans. Hij biedt dikwijls emotionele begeleiding aan hen die het nodig hebben. In aflevering 9 boek 2, wordt duidelijk waar zijn wijsheid vandaan komt. Zoals Iroh zegt hierboven: door het observeren en begrijpen van andere culturen word je een rijker mens. Zo creëer je een objectieve wijsheid die niet afhankelijk is van de cultuur die jou is aangeleerd. Iroh bezit een rijkdom die niet in goud of zilver te tellen is, maar als ‘emotionele rijkdom’ te beschrijven is.
Deze wijsheden komen voornamelijk van Iroh af, maar zijn ook terug te vinden in uitspraken van anderen als goeroe Pathik, Huu en zwaardmeester Piandao.
​

PIANDAO
“The way of the sword doesn't belong to any one nation. Knowledge of the arts belongs to us all.”

​
deel IV | vriendschap in al zijn soorten en maten

Dat brengt me bij de ijzersterke thematiek van ATLA met als belangrijkste thema: vriendschap, in al zijn soorten en maten.

Aflevering 8, boek 2: Toph komt Iroh tegen. Ze hebben een gesprekje en drinken thee, als twee vreemden die elkaar toevallig tegenkomen.
Van Iroh weten we natuurlijk al dat zijn liefde ver reikt. Iroh’s onvoorwaardelijke liefde voor Zuko is de enige positieve invloed in Zuko’s leven en leert ons zoveel over de liefde van een ouder (of voogd, familielid) voor zijn kind. Dat soort liefde is onvoorwaardelijk en eindeloos, hoe moeilijk Zuko het Iroh soms ook maakt.
Terwijl ze hun thee drinken, deelt Iroh zijn wijsheid met Toph. Toph is, in tegenstelling tot Zuko, niet het object van een liefhebbend familielid — zij kent familie slechts als de personen die haar niet serieus nemen als persoon. Het is dan ook niet gek dat Toph een einzelgänger is. Afhankelijkheid voelt voor haar beknellend en beangstigend. Toph leert naarmate de serie vordert, om afhankelijkheid als iets goeds te zien. Het feit dat ze uiteindelijk andermans hulp accepteert, is bewijs genoeg.
Hieruit blijkt ook dat elk personage dient ter ondersteuning van de andere personages, bijvoorbeeld Katara en Aang, die beiden worstelen met rechtvaardigheid — is het juist iemands leven te nemen als zij het leven genomen hebben van iemand waar jij om gaf? (de moordenaar van Katara’s moeder, de Vuurheer) — en allebei een ontwikkeling doormaken in het omgaan met morele redzaamheid. Aangs visie op het onderwerp helpt Katara in haar beslissing om geen wraak te nemen op de moordenaar van haar moeder. Katara’s visie op het belang van open zijn over je gevoelens, helpt Aang om te gaan met het verlies van Appa. Beiden maken ontwikkelingen door vanwege de invloed van de ander.

Ook tussen Aang en Zuko komt dit terug. Wanneer Zuko eindelijk klaar is om Aang te helpen met het verslaan van zijn vader, blijkt dat Zuko’s vuursturing verdwenen is. Ze gaan samen op een “life-changing field trip”, op zoek naar de basis van vuursturing. De zachtaardige Aang heeft moeite vuursturing te zien als iets anders dan verwoesting en dood. Zuko moet juist leren vuursturing niet te benaderen met agressie en woede.
Beiden personages zijn heroes: Aang op de traditionelere manier door de uitverkoren hoofdpersoon te zijn in een hero’s journey, en Zuko, die meer in het traditionele archetype van hero past met zijn knappe verschijning (met litteken uiteraard), zijn verontrustende verleden, zijn verbanning en zijn morale ommekeer.
Aang worstelt met zijn rol als de Avatar, die hij liever niet is, vanwege zijn speelse, vrije karakter, en zijn afkeer van geweld. Precies aan de andere kant van het spectrum staat Zuko, die met zijn karakter alles in zich heeft de ultieme bad guy te zijn, en toch door zijn verbanning leert om te gaan met een leven dat niet om hem draait, een vijand die niet zijn vijand is, een vader die geen echte vader is, en een lotsbestemming die een illusie blijkt te zijn:
​

ZUKO
“Have you ever thought that I want more from life than a nice apartment and a job serving tea?”

IROH
“There's nothing wrong with a life of peace and prosperity. I suggest you think about what it is that you want from your life, and why.”

ZUKO
“I want my destiny.”

IROH
“What that means is up to you.”

Door het samenkomen van Aang en Zuko komen beide karakters beter tot hun recht: Zuko leert zacht en nederig te zijn, Aang leert sterk en hard te zijn, als het nodig is.
Dat is ook de reden waarom Aang vaak niet in het lijstje met ‘favoriete personages uit ATLA’ staat onder de fans, omdat zijn zachtaardige karakter niet herkenbaar is voor ons geconditioneerde kijkers als de archetypische hero in een hero’s journey. Aang heeft geen gespierd lichaam, vertoont geen machogedrag wanneer bijvoorbeeld Jet Katara inpalmt en geniet van plezier maken. Natuurlijk, hij is een uitzonderlijke stuurder die het krachtigste is van iedereen, maar dit komt slechts door de Avatar state — die hij niet vrijwillig kan en wil oproepen. In alle andere gevallen gebruikt hij ontwijken en onderhandelen als zijn voornaamste vechtstrategieën en is van geweld geen sprake.
Wéér een reden waarom ATLA baanbrekend is: de makers wisten veertien jaar geleden al dat feminisme niet alleen draait om sterke vrouwelijke personages, maar óók om ‘zwakke’ (lees: zachtaardige) mannelijke personages.

deel V | het grijze gebied

Tot slot wil ik mijn nogal enorme artikel afsluiten met een persoonlijke noot.
Voor mij is ATLA een van de zeldzame kunstwerken die het midden houdt tussen rationeel uitmuntende kunst en kunst die, zoals ik het vaak noem, “the feels” heeft — oftewel emotioneel uitmuntend is.
De laatste tijd valt het me namelijk op dat kunst die ik tof vind eigenlijk in twee categorieën valt. Aan de ene kant staat kunst die voor mij emotioneel gezien van onschatbare waarde is. Niet omdat ik het begrijp, maar omdat deze kunst me raakte. Ik lachte, huilde, voelde het. Dit is kunst die voor mij “the feels” heeft.
Aan de andere kant staan werken die voor mij niet ‘emotioneel uitmuntend’ zijn, maar die ik ‘snap’: kunst die laat zien hoe goed het is, in plaats van dat het je laat voelen hoe goed het is. Bijvoorbeeld deze dansscene uit Anna Karenina (2012) die op een hele slimme manier het gevoel van passie verbeeldt:
​

Dit soort kunst is voor mij rationeel uitmuntend. Ik krijg niet “the feels” maar vind het toch heel tof.
Zoals ik al zei valt ATLA voor mij in beide categorieën. Ik voel het wanneer Katara op de vuurnatieboot in tranen aan haar vader vraagt hoe hij hen zomaar achter kon laten. De afleveringen Zuko Alone, Tales of Ba Sing Se en Azula’s ondergang bij de laatste agni kai, laten me vaak in tranen achter. De voice acting, en de animatie, en dan haar moeder in de spiegel, en ohhh. Shit.
Maar, in tegenstelling tot de andere “the feels”-kunst, kan ik wel degelijk ATLA rationeel benaderen (ik schrijf er immers een essay over) en concluderen dat het een fantastische serie is, zelfs al zouden “the feels” er niet zijn geweest.

ATLA is een duet: zowel rationeel en emotioneel gezien, als in vele andere dingen. Het is zowel episch als verstild. Het bevat de traditionele hero’s journey met een niet-traditionele hero. Het is lachwekkend (Secret Tunnel—anyone?), maar is bij vlagen intens en eng (Koh de Gezichtensteler, het moeras met zijn hallucinaties). Het bevat grote en kleine worstelingen, zowel politiek als persoonlijk.

Oftewel: ATLA verbeeldt de constante struggle. Maar in tegenstelling tot de meeste werken heeft ATLA de guts om niet te kiezen. Het besluit om deze tweestrijd niet uit de weg te gaan, maar openlijk te gebruiken in de serie, is ongekend en baanbrekend. Het gaat over het goede (Iroh), het slechte (Azula) én de worsteling daarmee (Zuko). Het gaat over balans, en over wat er gebeurt als die balans wankelt. ATLA gaat de uitdaging van het beruchte Grijze Gebied niet uit de weg en besluit een duet te maken dat in alle opzichten excelleert.
Voor mij is dit de ware kracht van de serie en de reden dat zoveel fans er al zo lang geen genoeg van kunnen krijgen. Avatar: The Last Airbender is in al haar facetten, in al haar schoonheid en lelijkheid, haar zwart en haar wit maar voorál haar grijs, een uitmuntend werk dat gezien mag worden en waar over gepraat moet worden. Want dat verdient het.

​⸺emilia

​