De rol van vrouwen in boeken

School, het is allemaal weer zo leuk. Bij geschiedenis leer ik keer op keer hoe ziek de mens eigenlijk wel niet is, wat bij economie dan altijd bevestigd wordt. Want ja, winst hè. Het ligt allemaal een beetje gevoelig tegenwoordig.

Tijdens Engels was het weer eens raak en speelden mijn frustraties op. We lazen een stuk uit een boek dat zich afspeelt in de Middeleeuwen. Dit tijdperk is in beginsel al niet erg geliefd bij me, want mannen waren - kort gezegd - alles en vrouwen moesten maar al hun zooi opruimen en aan ‘hun plicht voldoen’ door kinderen te baren. Eerlijk gezegd is het al geen verrassing meer dat een vrouw zijn in elk tijdperk wel rot is. Het gaat inmiddels beter, dat is waar, maar toch hebben we nog steeds regels en richtlijnen over hoe een man en - met nadruk - een vrouw zich hoort te gedragen.
​
Het was echter wel te doen tot mijn docente een vraag stelde die luidde: ‘Hoeveel boeken hebben jullie eigenlijk gelezen waar een vrouw het een heel boek lang overleeft zonder gered te worden door een man?’ En ik maar denken en denken en nog eens denken. Eigenlijk maakte het al niet uit meer of ik op een boek kwam of niet, want het feit dat ik zo lang moest nadenken spreekt al boekdelen. En andersom? Ik kan maar op weinig boeken komen waar het mannelijke personage wordt gered door het vrouwelijke personage. Mannen hoeven namelijk niet gered te worden, vrouwen wel.

Het is bizar dat we allemaal zeggen dat dit niet zo is, maar het toch niet eens opvalt dat het wel keer op keer voor ons geschetst wordt in boeken, films, noem het maar op. Voor mij is het nu ook echt een factor die mijn mening enorm beïnvloedt. Waarom kunnen vrouwen zichzelf niet redden? Wat voor beeld wordt er verspreid als we in iedere film die we zien, ieder boek dat we lezen, een 'sterke' vrouw alsnog gered moet worden door een man?

Nu weet ik wel, mensen hebben elkaar nodig. Hoewel we van nature streven naar eigenbelang, hebben we toch een groep nodig om deel van te zijn en overleven we ook echt niet alleen. Maar moet het dan echt altijd de man zijn? En als je even uit de fantasy/science-fiction box denkt waar ik de hele tijd zat met mijn gedachten: hebben vrouwen echt een man nodig om gelukkig te zijn? Wordt mijn leven echt beter zodra ik *gasps* met een jongen praat? Volgens mij maakt het namelijk niet uit. Ik ben al mijn hele leven gelukkig zonder vriendje en als ik dat niet was geweest, zou mijn zwarte wereld echt niet plots veranderen in een leven vol regenbogen en eenhoorns enkel en alleen door een jongen. Dat is echter wel wat menig (YA/NA-)boek ons voorschotelt (denk aan: Twilight, After van Anna Todd, Shadowhunters van Cassandra Clare en zelfs ACOTAR van Sarah J. Maas). Zodra de mannelijke hoofdpersoon binnenwandelt, is het leven van het vrouwelijke hoofdpersonage pas compleet of zinvol. En andere interesses? Daar weten we als lezer bijster weinig vanaf. Soms zelfs helemaal niet. Relaties met andere personen - ouders, vrienden, zussen en broers - vallen in het niet zodra de romantische relatie met het mannelijke hoofdpersonage ontwikkelt. Oftewel: het leven van een vrouwelijke personage bestaat doorgaans voor 90% uit het mannelijke hoofdpersoon. Hun hele persoonlijkheid is ervan afhankelijk.


Het wordt nog gekker als je er langer over nadenkt. Want, ja, we zijn vooruit gegaan, onder meer doordat vrouwelijke auteurs de kans krijgen om boeken te schrijven vanuit hun oogpunt. We hebben inmiddels YA (en, in mindere mate, volwassen) boeken vol met vrouwelijke hoofdpersonages die de wereld redden en het gezicht zijn van revoluties, die hun ‘mannetje’ staan in gevechten en toegestaan worden intelligent te zijn. Maar de ongeschreven regel, inhoudende dat het vrouwelijke personage nét iets minder intelligent, bewapend of gewoonweg ervaren is dan het/een mannelijk personage geldt voor het overgrote deel steeds. Mannelijke personages wordt het vaker ‘toegestaan’ om de sterkste, krachtigste of slimste te zijn zonder dit te relativeren met andere personages of liefdesinteresses. Het is geen toeval dat de meeste superhelden nog steeds mannelijk zijn, terwijl vrouwen met dezelfde krachten ook steden en landen kunnen redden.

We proberen er wel langzaam te komen. Hoe overhyped de film ook mag zijn, in Frozen is wel degelijk een poging gedaan om het belang van zussenliefde boven de liefde van een man te stellen en ook bij Tangled moet ik toegeven dat, hoewel Rapunzel wel degelijk geholpen werd door een man, ze uiteindelijk zelf degene was die haar droom waarmaakte. Ook Mulan en Pocahontas waren al een hele stap, al kan ik me er enorm aan ergeren dat Mulan zich als een man moest kleden en gedragen voordat ze ook echt de wereld kon redden (maar goed, ze deed het wel als een vrouw en daar draait het wat mij betreft om). Er lijkt echter op de een of andere manier altijd een man bij betrokken te zijn die er net voor zorgt dat bijvoorbeeld Anna niet doodgaat en dat Rapunzel in eerste instantie haar toren verlaat.

Toch moet deze verandering toegejuicht worden, ook in de boekenwereld: The Winner’s Curse-serie geeft niet het mannelijke personage, maar het vrouwelijke personage de intelligentie om iedereen te slim af te zijn, And I Darken geeft het vrouwelijke personage de kans om te shinen als koelbloedige strateeg en in List & Leugens blinken de vrouwelijke personages ieder op een ander vlak in iets uit, waarbij ze niet onderdoen voor de mannelijke personages. En voor in volwassen high fantasy kan gekeken worden naar de vrouwelijke personages uit Game of Thrones (denk aan: Deanerys, Arya, Sansa en Cersei). Ze zijn ieder complex, hebben diepgang en eigen doelen en idealen die niet zozeer te maken hebben met verliefdheid of überhaupt mannen.

Een ander bekend fenomeen als het om - jonge - vrouwelijke personages gaat, is dat ze vrijwel altijd een mannelijk liefdesinteresse moeten hebben. Nu klopt het dat mannelijke hoofdpersonages dit ook vrijwel altijd hebben (ook al zijn zij niet in dezelfde mate gebonden aan hun liefdesinteresse als een vrouwelijk personage). Als we echter kijken naar bijpersonages, gaat de ratio al scheef. Een liefdesinteresse of partner voor belangrijke vrouwelijke personages is bijna een must, terwijl dit geen noodzakelijkheid is voor mannelijke bijpersonages. Hoewel ik fan van ben van Leigh Bardugo, is dit goed te zien in haar duology List & Leugens. Alle (redelijk belangrijke) vrouwelijke personages hebben een relatie, terwijl dit niet geldt voor alle mannelijke personages (Bijv. Kuwei). Hetzelfde gebeurt in de ACOTAR-serie van Sarah J. Maas. Als een vrouwelijk personage in het eerste deel geen relatie krijgt, dan gebeurt het wel in de vervolgdelen. (Hoewel Sarah J. Maas vrijwel ál haar personages in een intense relatie stort, moet ik zeggen). In Rood van Pierce Brown zie je het van een andere kant. Het enige belangrijke vrouwelijke (bij)personage krijgt een relatie met het mannelijke hoofdpersonage, en aan het begin gaat ook nog eens zijn oude vriendin dood voor de welbekende shockvalue. Ongeveer 70% van de mannelijke personages blijft echter vrijgezel in het eerste boek, terwijl ze wel uitgediept worden.

De rol van vrouwen in boeken met mannelijke hoofdpersonages is zo mogelijk nog triester. Doorgaans is een vrouw liefdesinteresse, moeder of verzorger als ze positief belicht wordt en machtig en onafhankelijk. Complexe rollen voor vrouwen, met een eigen plotlijn of arc, komen zelden voor. Dit is heel goed te zien in het grote gros aan high fantasy boeken geschreven door mannelijke auteurs. De naam van de wind van Patrick Rothfuss wordt gezien als een van de beste fantasy-boeken aller tijden, maar zijn vrouwelijke personages hebben de inhoud van een baksteen en worden constant op hun uiterlijk beoordeeld. Eenzelfde geldt voor American Gods van Neil Gaiman. Ook in de sci-fi boeken van Pierce Brown hebben de vrouwelijke personages enkel ‘nut’ als vriendin-van of moeder-van en worden ze alleen in die gevallen enigszins uitgediept.

Er is natuurlijk heel veel over dit onderwerp te zeggen, maar ik denk dat ik de belangrijkste dingen wat betreft de rol die vrouwen in literatuur spelen wel benoemd heb. Over het algemeen kan die rol wat mij betreft heel wat verbeterd worden in de hedendaagse literatuur.
Misschien vragen sommigen zich af hoe ik dan wél graag een vrouwelijk personage zie. Wel, het is bijna te simpel om waar te zijn. Ze hoeft niet een ster te zijn in een vechtkunst of op ander fysiek vlak. Ze hoeft niet ‘mannelijk’ te zijn om te laten zien dat ze sterk en onafhankelijk is. Het enige wat ik vraag is om haar rol niet klein en nietig en onbetekenend te maken terwijl mannelijke personages een heel podium krijgen en om haar identiteit niet compleet verbonden te maken aan een man.
Het liefst zie ik dat een auteur haar diepgang geeft, dat ze niet enkel afhankelijk is van een mannelijk personage, dat haar leven draait om meer personen dan de liefdesinteresse, dat ze verschillende dromen en doelen heeft die niet enkel te maken hebben met liefde en in staat wordt gesteld om haar eigen keuzes te maken, dat haar vrouwelijke kant niet als zwak neergezet wordt. Oftewel: het liefst zie ik dat ze uitgewerkt wordt met dezelfde diepgang, groei en intentie als een mannelijke personage. En aangezien ik al verandering merk in - vooral - YA, verwacht ik dat mijn hoop niet helemaal misplaatst is.

​Phoenix & Lea