De relatie tussen kunst en artiest

​“Beoordeel de kunst niet op de artiest”. Een uitspraak waar best veel tweestrijd over bestaat. Gaat kunst namelijk niet om de kunst zelf? Je vindt iets mooi om hoe het is, niet om de maker. Toch is dat wel heel makkelijk gezegd. Dit kan al klein beginnen. Denk bijvoorbeeld aan een nieuw boek van je favoriete auteur. Daar denk je automatisch al positiever over dan een boek van iemand van wie je nog nooit gehoord hebt. Of stel je voor, je kent zelf iemand die een boek uitgegeven heeft. Kan je daar echt negatief over zijn? Als we het werk geheel los zouden zien van de maker, zou dat moeten kunnen. Toch merk ik bij mezelf dat dit niet het geval is, want hoe graag ik ook honderd procent objectief wil zijn, ik ben altijd toch wel een beetje subjectief.

Nu zijn dit erg milde voorbeelden, maar er bestaan ergere gevallen. Denk hierbij aan Bernini, een beeldhouwer uit de zestiende eeuw die prachtige beelden heeft gemaakt. Wat hij verder deed? Hij heeft onder andere iemand vermoordt en een vrouw verkracht. Maakt het ons uit? Niet echt, want die man maakte toch prachtige beelden. Hetzelfde met Picasso, de schilder uit de twintigste eeuw. Hij was weliswaar een vrouwenhater, maar hij staat nog altijd bekend om zijn schilderijen en wordt er bijna om vereerd. Deze voorbeelden zijn echter oud. Wat boeit het als ik geld betaal om iets van Bernini of Picasso te zien? Daar steun ik ze toch niet mee, want ze zijn allang dood. Ze kunnen geen schade meer aanrichten. Waarom zou ik dan niet hun kunst bekijken? Ik zal zelf heel eerlijk zijn: Bernini’s beelden vind ik prachtig. Ik zou zo terugreizen naar Italië om ze weer te kunnen bekijken en ik ben er ook altijd heel enthousiast over als het opkomt in een gesprek. Bernini als persoon? Daar ben ik totaal geen fan van. Hij had langer in de gevangenis moeten zitten dan gebeurde. Maar hij werd vrijgesproken, wegens zijn kunst. Is dat eerlijk?

In dit voorbeeld kunnen we heel makkelijk de vinger naar iemand anders wijzen. Het was de paus en de bevolking van toen die achter hem stond. Ik bedoel, wij hadden het toch echt anders gedaan. We leefden toen niet, dus het is niet onze schuld dat het zo verliep. Maar eerlijk, doen we het nu werkelijk anders? Laten we beroemde mensen nu niet nog steeds wegkomen met uitspraken die eigenlijk niet kunnen, gewoon omdat we hun werk goedvinden? Misschien in minder extreme mate dan toen, maar kunst is nog steeds onlosmakend met de artiest verbonden. Een heel duidelijk voorbeeld daarvan is het drama rondom Kevin Spacey. Nadat uitkwam dat hij meerdere minderjarige jongens aangerand had, werd hij direct uit de serie House of Cards gezet, tot teleurstelling van vele kijkers. Ik kan weinig uitspraken doen over de serie zelf, want ik heb het nooit echt gevolg. Echter, ik kan me voorstellen dat je als kijker dan in een soort dilemma zit: je wéét dat het fout is wat er gebeurd is, maar stiekem vind je het ook heel jammer dat de serie niet meer kan zijn zoals het was. Voor sommigen weegt dat tweede zelfs zo zwaar mee dat ze zullen ontkennen dat het gebeurd is. De kunst is namelijk onlosmakend met de artiest verbonden, of we dat nu willen of niet.

Zozeer als een film of serie niet hetzelfde is zonder bepaalde acteurs, is een boek niet hetzelfde als het door iemand anders geschreven zou zijn. Maar anders dan bij films is een auteur niet slechts een element. Het is de schepper. Dit zie je ook terug in andere vormen van kunst, zoals bijvoorbeeld beeldhouwen, schilderen, tekenen en in sommigen gevallen ook zingen. Hierdoor wordt het product min of meer afhankelijk van één persoon (erbuiten gelaten dat boeken bijvoorbeeld geëdit worden en veel mensen meewerken in het ‘perfectioneren’ ervan). De perceptie van die persoon is heel belangrijk. Waar Bernini bijna heilig verklaard werd en daarmee bijna overal mee wegkwam, kan het tegenovergestelde ook gebeuren. Zo heb ik ooit iemand horen zeggen dat ze geen boeken meer van Sarah J. Maas ging lezen, omdat die zich onbeschoft tegen haar gedroeg. Is dat eerlijk? Misschien. Het is een persoonlijke keuze. Voor Maas zelf maakt het niet zoveel uit: ze heeft genoeg andere lezers en dit was slechts één ervaring. Haar verkoop zal er niet echt op achteruitgaan.

Het wordt extremer wanneer het gaat over auteurs die in grote kwesties betrokken raken, zoals plagiaat. Hier werd Cassandra Clare van beschuldigd met haar serie van the Mortal Instruments. Voor het gemak zal ik daar zelf geen standpunt innemen, maar voor sommige mensen was dit schandaal een reden te stoppen met het lezen van haar boeken. Niet omdat ze haar boeken slecht of problematisch vonden, maar omdat ze niet iemand willen steunen die zich in zulke zaken mengt. Het geld dat ze uitgeven aan haar boeken, ziet Clare namelijk ook terug. En je kan toch niet iemand steunen die zoiets slechts heeft gedaan?

Maar net als met alles waar je van houdt, is het lastig dat in een keer op te geven. Bovendien lijkt er ook altijd onzekerheid over alles te bestaan. Is het echt zo gebeurd? Het blijft allemaal een beetje vaag. En waarom iets opgeven waar je zoveel van houdt, als je niet eens zeker weet of het waar is?

Tegelijkertijd is soms juist die slechte achtergrond van de artiest belangrijk. Denk hier vooral aan literatuur. In de vijfde klas las ik One Flew Over the Cuckoo’s Nest, geschreven door Ken Kesey. Een belangrijk symbool in dit boek is LSD, iets waar de auteur zelf mee geëxperimenteerd heeft. Nu was dat ook wel karakteristiek voor die tijd, namelijk jaren ’50/jaren ’60 en zal hij zeker niet de enige zijn geweest. In principe zou ik nu echter niet zeker weten of ik een boek zou kopen van iemand die een verleden heeft met drugs. Maar aan de andere kant leidde dit verleden tot een van mijn favoriete boeken. Hetzelfde valt te zeggen over boeken van mensen die in de gevangenis gezeten hebben (ervan uitgaande dat ze schuldig waren). Je weet dat de auteurs iets slechts hebben gedaan, maar juist die slechte ervaringen kunnen een prachtig boek tot stand brengen. Door mijn gebrekkige kennis van literatuur heb ik hier niet echt een goed voorbeeld van, maar ik weet zeker dat die boeken er zijn.

Misschien geldt dit wel alleen voor literatuur en niet per se voor YA. Ik vraag me echter af waarom er een verschil zou moeten zijn. Literatuur is bedoeld om het volk op te voeden. YA is bedoeld om jongeren te laten lezen, maar ze tegelijkertijd ook iets bij te brengen over de wereld. Moeten we iedereen die iets slechts heeft gedaan meteen afschrijven? Ik denk persoonlijk van niet. Naast het feit dat fouten menselijk zijn en ik een voorstander ben van tweede kansen, is soms ook juist die ervaring nodig om diepte toe te voegen aan een verhaal. Waar we echter mee moeten stoppen, is het verheiligen van artiesten puur om de kunst die ze maken. Een foute daad blijft een foute daad. Het is oneerlijk mensen minder te straffen puur omdat we hun werk niet kunnen missen. Acties hebben consequenties. Die moet iedereen onder ogen kunnen zien.

​Lea