De perfectionistische schrijver

Eigenlijk had ik dit artikel al een paar dagen eerder moeten schrijven, indien ik me aan mijn planning had gehouden, maar telkens vond of creëerde ik een mogelijkheid om er tussenuit te muizen: eerst nog even die ene wedstrijd op het WK voetbal kijken, of een lekker vieruurtje uit de ton grabbelen. Het zou toch maar eventjes duren.

Uitstellen, noemen ze dat.

Aan de basis van dit uitstelgedrag kunnen verschillende oorzaken liggen: luiheid, gebrek aan organisatie, te veel hooi op je vork nemen… In mijn geval gaat het ‘m echter vooral om perfectionisme, een eigenschap die ik zowel vervloekt als gezegend heb.

Mijn drang naar perfectie belemmert me om deze tekst te schrijven, bang dat ik niet aan mijn verwachtingen zal voldoen. Zolang ik niet schrijf, kan ik immers niet teleurgesteld worden. Op voorhand had ik immers het perfecte artikel in mijn hoofd, waarin stijl en inhoud vloeiend in elkaar zouden overlopen tot een herkenbaar en hoogstaand geheel, maar nu ik eenmaal mijn vingers op het toetsenbord heb gelegd, terwijl het zweet achteloos over mijn nek druipt, overvalt me alweer de angst dat het niet goed genoeg zal zijn. Zelfs nu, bij het schrijven van deze zin, die u nu op scherm ziet alsof het een vanzelfsprekendheid is, gaat mijn innerlijke criticus wild tekeer. Moet je nu echt zoveel komma’s in één zin gebruiken? Waar haal je eigenlijk het onzinnige idee vandaan om deze zin schuingedrukt te zetten? Je denkt bovendien toch niet dat iemand geïnteresseerd is in je klaagzang?

Nee, innerlijke criticus, dit wordt geen klaagzang.

​Ik schrijf dit omdat ik merk dat perfectionisme een veelvoorkomende eigenschap is in de schrijverswereld. Regelmatig hoor ik van bevriende schrijvers in spe dat ze worstelen met onzekerheid over hun teksten, omdat ze in hun eigen ogen niet goed genoeg zijn. Dit leidt vaak, eventueel na acht verschillende herschrijfbeurten, tot de (digitale) prullenmand. Het idee wordt weggegooid, of er wordt zelfs nooit aan begonnen.

Dat is ongelooflijk jammer. Ik ben er namelijk van overtuigd dat het net die mensen zijn die vaak over een ongelooflijk talent beschikken. Ze zien het alleen zelf niet.

Ongetwijfeld komt perfectionisme niet uitsluitend voor binnen de schrijfwereld. Iedereen kan er last van hebben. Ook sporters hebben er bijvoorbeeld vaak mee te maken: zij moeten presteren op hoog niveau en willen de lat steeds hoger voor zichzelf leggen. Waar een sportman zich echter kan baseren op objectieve graadmeters zoals tijd of hoogte, heeft de schrijver niets waaraan zijn kwaliteit kan getoetst worden. Om even bij die lat te blijven: een hoogspringer weet dat hij goed gesprongen heeft als hij over de lat is gesprongen zonder hem aan te raken, en hij weet dat hij nóg beter heeft gesprongen als die lat twintig centimeter hoger wordt gelegd. Hoe zit het dan met de schrijver? Wanneer is zijn tekst goed? Daar is geen wetenschappelijke checklist voor: er is louter een subjectieve mening, die ook nog eens verschilt van persoon tot persoon. (Natuurlijk is de waarheid iets genuanceerder: bij voetbal is de winnende ploeg bijvoorbeeld niet altijd de beste ploeg -lees: Frankrijk op het WK)

Hoewel perfectionisme tegenwoordig een modewoord lijkt, ook vaak in de mond genomen door personen die in wezen niet zo perfectionistisch zijn (hierdoor wordt het vaak niet serieus genomen als kwaal) zijn er heel wat mensen die er werkelijk onder lijden. Ondanks het feit dat perfectionisme immers tot uitstekende prestaties kan leiden, is het voor veel mensen een struikelblok en iets waar ze liever van afraken. Je weet immers vaak wel dat je perfectionistisch bent en je kent de rationele argumenten wel om jezelf tegen te spreken, maar dat gevoel, die bijna obsessieve dwang, blijkt telkenmale sterker dan jezelf.

Het zou dan ook hypocriet van mezelf zijn om te beweren dat je het met enkele tips wel even opzijzet. Hoe vaak hebben perfectionisten van hun omgeving immers al niet moeten horen ‘perfectie bestaat niet’ of ‘je legt jezelf te veel druk op’. Ja, dat klopt allemaal wel, maar het helpt niet. Toch niet in mijn geval. Perfectionisme is een persoonlijkheidskenmerk, het is een belangrijk deel van wie je bent, dus het helemaal kwijtraken is mijns inziens onmogelijk.

Toch denk ik dat een beetje zelfreflectie al heilzaam kan werken. Waar ben ik in feite bang voor? Wat is er zo erg aan een onvolmaaktheid? Voor anderen ben ik namelijk veel minder kritisch, meer nog: ik zal andermans daden (schrijfsels in dit geval) sneller vergoelijken. Ik zal tegen hen zeggen dat het niet erg is om af en toe een foutje te maken. Waarom accepteer ik dat dan niet van mezelf? Ik ben vaak jaloers op de schrijfsels van andere mensen, maar misschien zijn er ook wel mensen jaloers op mij.

​Waarom willen we die perfectie? Voor onszelf? Om bij anderen in de smaak te vallen? Om iedereen te tonen dat je wel degelijk iets kan? Om jezelf het idee te geven dat je iets waard bent, dat je leven zin heeft?

Laten we onze prestaties vooral niet minimaliseren: het is niet vanzelfsprekend wat we doen. Niet iedereen kan schrijven. Er zullen altijd dingen zijn die beter kunnen, maar dat maakt schrijven net zo interessant. Je zal het wellicht nooit voor iedereen goed kunnen doen, want een universele smaak bestaat volgens mij niet, maar dat hoeft ook helemaal niet.

Door al die word counts die we moeten halen, onze ambities om een boek te publiceren, onze diepmenselijke verlangens om geliefd en bewonderd te worden, zouden we immers vergeten waar het werkelijk om draait: plezier. Misschien was je als klein kind ook al volop aan het schrijven in schriftjes, of bedacht je verhaaltjes in je hoofd. Schreef je toen omdat je bewonderd wilde worden, of omdat je per se de nieuwe J.K. Rowling wilde zijn? Wellicht vond je het gewoon ‘leuk’ of kon je erdoor ontspannen. Misschien moeten we soms terug wat meer kinds zijn en gewoon dingen doen omdat we het leuk vinden, zonder onszelf dingen op te dringen. Gewoon opgaan in het moment.

Stilaan nader ik het einde van dit artikel. Ik ben er, ondanks al mijn goede bedoelingen, niet helemaal tevreden over. Ja, nog steeds is er die innerlijke criticus in mij die twijfelt aan de woordkeuze die ik her en der gemaakt heb, of de argumenten die ik heb aangehaald om mijn relaas te staven. Ik zou het artikel dan ook vijf keer opnieuw kunnen schrijven, maar ik heb besloten dit niet te doen. Het artikel dat u nu hebt gelezen, is wellicht niet perfect. Misschien vindt u het zelfs helemaal niets.

Stiekem hoop ik natuurlijk van wel.

BEAU